بهار ظهور قائم

استاد دکتر محمدحسین #رجبی_دوانی

? #شبهه : نمی توان پذیرفت اسیران آل الله چهل روز بعد از فاجعه کربلا به این منطقه که مزار شهیدان است بازگشته باشند و آنجا را زیارت کرده باشند…
? #پاسخ : در پاسخ باید گفت این موضوع رخ داده و امکان دارد. وقتی ما می بینیم که این ذوات مقدس را در روز دوازده محرم وارد کوفه می کنند و عبیدالله بن زیاد لعنة الله علیه در نامه ای به یزید از او راجع به اسرا و سرهای مطهر شهیدان کسب تکلیف می کند داریم که دستور یزید هم می رسد که آنها را نزد من بفرست و در روز اول ماه صفر کاروان اسیران آل الله وارد شام می شود؛ یعنی هجده روز بعد از ورود اسیران آل الله به کوفه ( رفت و برگشت نامه رسان و رفتن آل الله به شام جمعاً هجده روز میباشد )…
?وقتی ما بپذیریم که روز اول صفر اسیران اهل بیت علیه السلام در شام بوده اند و با توجه به افشاگری های کوبنده حضرت زینب علیهاالسلام و امام سجاد سلام الله علیه یزید مجبور به تغییر رفتار می شود و سفارش به ملاطفت نسبت به اسیران می کند و میداند هر چه بیشتر اهل بیت را در شام نگه دارد خود را بیشتر مفتضح کرده است، لذا اگر قبول کنیم و بپذیریم که حداکثر اقامت این بزرگواران در شام یک هفته یا هشت روز یا حتی ده روز هم بوده باشد و دهم ماه صفر از شام حرکت کرده باشند طبیعی است که بعد از ده روز می توانند در کربلا حاضر باشند
?اما اینکه گفته شده است که کربلا در مسیر شام به حجاز نبوده که بخواهیم بگوییم در اربعین زیارت آل الله از کربلا صورت گرفته… بله این بحث کاملا واضح است و کسی نگفته است کربلا در مسیر مدینه است، بلکه آل الله می خواهند پیش از رفتن به مدینه یک بار دیگر شهدای کربلا را زیارت کنند. لذا راه خود را دور می کنند به کربلا می روند و از آنجا به مدینه باز می گردند.

شبهه 3 : تضاد دارالشفاء بودن حرمها و ضدعفونی ضریحها
چرا حرم هایی که روزی دارالشفای بیماران و پناهگاه حاجتمندان معرفی میشد، امروزه باید، عفونت زدایی
شود و مردم در آن تجمع نکنند تا مبادا به بیماری مبتلا شوند! عفونت زدایی و تعطیلی این مراکز برای
پیشگیری از بیماری چگونه با دارالشفابودن آن سازگار است؟
8
تقریر شبهه: حرم هایی که دارالشفاء هستند و همه بیماران را شفا میدهند چرا بیماران کرونایی را شفا نمیدهد و
اساساً مکانی که خود شفادهنده همه بیماری هاست چرا باید عفونتزدایی شود. 1. اساساً حرمها دارالشفاء هستند
یا خیر؟ 2 . در صورت دارالشفاء بودن چرا عفونتزدایی میشوند.؟
پاسخ:
1 . حرم ائمه همواره پناهگاه بیماران و حاجتمندان بوده و خواهد بود. عفونتزدایی این اماکن و رعایت نکات
ایمنی و بهداشتی به معنای از دست دادن این کارکردها نخواهد بود. در روایات متعدد به شیعیان توصیه شده است
که شرافت معنوی اولیا و احترام آنان اقتضا میکند که حرمها و مراقد ایشان همواره پاکیزه و پیراسته از پلیدیهای
ظاهری و باطنی باشد و به همین منظور برای حضور در حرمهای ائمه )علیهمالسلام(، آداب خاصی ذکر شده
است، نظیر: غسل، وضو، پوشیدن لباس تمیز و پاکیزه، عطرزدن و آراستگی.
بنابراین دارالشفاء بودن مراقد و حرم های اولیای الهی به معنای این نیست که هرفرد آلوده ای میتواند در آن وارد
شده و آن مکان ها را آلوده سازد و یا دارالشفاء بودن این اماکن مقدس با رعایت امور بهداشتی منافات داشته باشد .
حضرات معصومین )علیهمالسلام( نیز در زمان حیاتشان به رعایت بهداشت فردی اهمیت بسیار میدادند. دستورات
و توصیه های بهداشتی ایشان به پیروانشان گواه این مطلب است. 1
2 . هیچ گاه کارکرد درمانی و پزشکی کارکرد اصلی و اوّلی برای مراکز عبادی )حرم ائمه )علیهم السلام(، امامزاده
و مسجد( نیست. با مراجعه به تاریخ نیز ثابت میشود هیچ حرم و امامزاده ای جایگزین درمان و سلامت یا در
عرض آن معرفی نشده است؛ بلکه مردم را به درمان و رجوع به طبیب سفارش و در کنار آن به منظور اثرگذاری
علل معنوی در طول علت های مادی به دعا و توسل نیز ارشاد می نمودند. موارد متعددی از شفا یافتن بیماران در
1 مَنْ سَرَّهُ اَنْ یکث رَ خَیر بَیتِهِ فَلْیتَوَضَّأْ عِنْدَ حُض ورِ طَعامِهِ، یعْنی غَسَلَ یدَیهِ؛ کسی که دوست دارد، « :) . قالَ أمیر الْمُؤمِنین )علیه السلام
محمد بن حسن حر عاملی، وسائل الشیعة، قم: آل البیت، ( » خیر و برکت خانهاش زیاد شود، هنگام غذا دستهای خود را بشوید
1409 ق، ج 24 ، ص 33۷ اِغْسِل وا أیدِیکمْ قَبْلَ الطَّعامِ وَبَعْدَهُ فَإنَّهُ ینْفِی الْفَقْرَ وَیزیدُ فِی الْعُمْرِ؛ دستهای « :) (؛ قالَ أبُوعَبْدِاللَّه )علیه السلام
همان(. برای مطالعه بیشتر ( » خود را قبل از غذا و بعد از آن بشویید؛ زیرا این کار فقر را از بین میبرد و عمر انسان را زیاد میکند
امام رضا )علیه السلام(. » رساله ذهبیه « از آقای محمدی ری شهری و » دانشنامه احادیث پزشکی « رجوع کنید به: کتاب
9
حرم ائمه اطهار )علیهمالسلام( موردی و به مصلحتسنجی اهل بیت )علیهمالسلام( در چارچوب نظام قضا و
قدر الهی صورت گرفته است و به صورت عمومی و مشمول همگان نبوده است.
3 خداوند امتناع « : . نکته دیگر توجه به نظام اسباب و مسببات در روایات است. امام صادق )علیهالسلام( فرمودند
». فرموده که کارها را بدون اسباب فراهم آورد 1 این سنت قطعی الهی است که هر کاری سبب خاص خودش را
داشته باشد و در صورت تحقق اسباب، آن کار نیز اتفاق میافتد.
در زیارت اربعین هر ساله مؤمنین زیادی شرکت میکنند و مبتلا به آنفلانزا میشوند یا به دلیل پیاده روی اعضا و
جوارح ایشان زخمی میشود؛ امّا هیچ گاه بر این باور نبوده اند که چون پیاده روی در مسیر امام حسین )علیهالسلام(
است مریض یا گرفتار هیچ مشکل جسمی نمی شوند. بی شک حضور بیمار در حرم و دعا در آن ارزشمندتر است.
بسته شدن حرم در جریان بیماری کرونا موضوعیت نداشته و این اقدام جنبه پیشگیرانه داشته و به منظور کنترل
شهر و مدیریت اجتماعی برای عدم انتشار ویروس بوده است.

شبهه 2 : دوری مساجد از آفات
إِذَا نَزَلَتِ الْعَاهَاتُ وَ الْآفَاتُ عُوفِیَ أَهْلُ « : در روایتی که از پیامبر اسلام )صلی الله علیه وآله( نقل شده است
» الْمَسَاجِدِ 1 هرگاه آفات و عاهات )بیماریها( بر انسانها فرو ریزد، اهل مساجد در عافیت خواهند بود! اگر
این روایت صحیح است، پس چرا مساجد را از ترس سرایت بیماری بستهاید؟ چرا بسیاری از کسانی که
اهل مساجد میباشند، خود به این بیماری گرفتار شدهاند؟
تقریر شبهه: اگر طبق روایات اهل مسجد از بلا و آفات و بیماریها به دورند پس چرا مبتلا به کرونا میشوند؟
چرا درب مساجد از ترس سرایت بیماری بسته شده است؟
1 خْبَرَنَا مُحَمَّدٌ حَدَّثَنِی مُوسَی قَالَ حَدَّثَنَا أَبِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ « .
ابن اشعث، محمد بن محمد، ( » علیه السلام قَالَ: قَالَ رَسُول اللَّهِ صلی الله علیه وآله إِذَا نَزَلَتِ الْعَاهَاتُ وَ الْآفَاتُ عُوفِیَ أَهْل الْمَسَاجِدِ
الجعفریات )الأشعثیات(، چاپ اول، تهران، بیتا(.
6
پاسخ:
در طول تاریخ و در منابع دینی چنین ادعایی نشده است که انسان با حضور در مسجد یا حرم واکسینه میشود؛
تا اکنون ویروس کرونا بخواهد ناقض این ادعا باشد. اگر اهل مسجد را مصون از بیماریها بدانیم مقامی بالاتر از
عصمت برای آنان قائل شدیم در حالی که ائمه )علیهمالسلام( نظیر حضرت علی )علیهالسلام( برای مداوای خود
طبیب میآوردند. اهل مسجد نیز خود چنین برداشتی نداشتهاند که از جهت جسمانی با سایرین تفاوتی دارند بلکه
در طول تاریخ برای درمان بیماریها به نظام پزشکی آن زمان مراجعه میکردند.
عرف متدینین نیز به پناهگاه بودن مساجد برای بیماریها معتقد نیستند و ادعا نمیکنند که نظام الهی باید این
گونه باشد که مؤمنین در بلاها، بیماری و مشکلات اجتماعی نباید سختی بکشند و استثناء باشند. بنای نظام هستی
اینگونه نیست که اگر خدا کسی را دوست داشته باشد باید به او هدیه و نعمت داده و آسایش وی را فراهم نماید.
طبق معارف دینی خدا بنده مؤمنش را در بلاها غوطهور میکند. همچنانکه خود اهل بیت )علیهمالسلام( گرفتار
مشکلات و مصائب بسیاری بودند. تحمل رنج و مشقت فراوان رسول اکرم )صلیاللهعلیهوآله( در شعب ابیطالب
و حضور در جنگهای متعدد و تحمل مصیبت فرزندانش از نمونههای بارز است.
طبق آیات قرآن سنت عمومی خداوند در رابطه با مؤمنین چنین است که آنها را بیشتر به سختی، بلا، بیماری
و… مبتلا میسازد تا فروتنی و تضرَّع کنند و به درگاه پروردگار خود بیشتر روی آورند. 1 طبق این سنت الهی قرار
نیست اگر کسی ایمان آورد یا اهل مسجد شد از تمامی آفات و بلایا در امان و عافیت باشد و به آزمایشات الهی
در مسیر تکامل، نظیر نقص در اموال، جان و سلامتی مبتلا نگردد. 2
1 وَ« . لَقَدْ أَرْسَلْنا إِلى أ مَمٍ مِنْ قَبْلِکَ فَأَخَذْناهُمْ بِالْبَأْساءِ وَ الضََّرََّاءِ لَعَلََّهُمْ یَتَضَرََّعُونَ؛ بی تردید ما به سوی امتهای پیش از تو پیامبرانی
انعام، ( » فرستادیم، آنگاه آنان را به سختی، بیماری و رنج دچار کردیم تا فروتنی و تضرع کنند 42 وَمَا أَرْسَلْنَا فِی قَرْیَةٍ مِنْ نَبِیٍَّ إِلََّا « ؛)
أَخَذْنَا أَهْلَهَا بِالْبَأْسَاءِ وَالضََّرََّاءِ لَعَلََّهُمْ یَضََّرََّعُونَ؛ هیچ پیامبری را نفرستادیم، مگر اینکه اهل آن شهر را به سختی، بیماری و رنج دچار
اعراف، ( » کردیم تا فروتنی و زاری کنند 94 .)
2 أَمْ حَسِبْت مْ أَنْ تَدْخ ل وا الْجَنََّةَ وَ لَمََّا یَأْتِک مْ مَثَل الََّذینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِک مْ مَسََّتْهُمُ الْبَأْساءُ وَ الضََّرََّاءُ وَ زُلْزِل وا حَتََّى یَق ولَ ألرَّسول وَ الََّذینَ « .
آمَن وا مَعَهُ مَتى نَصْر اللهِ أَلا إِنََّ نَصْرَ اللهِ قَریبٌ؛ آیا پنداشتهاید وارد بهشت میشوید، در حالی که هنوز حادثههایی همانند حوادث
گذشتگان بر شما نیامده؟ گاه به آنان سختیها و آسیبهایی میرسید و چنان متزلزل و مضطرب میشدند تا جایی که پیامبر و مؤمنین
بقره، ( » میگفتند پس یاری خدا چه زمانی میرسد؟ آگاه باشید که یاری خدا نزدیک است 214 وَ« ؛) لَنَبْل وَنََّک مْ بِشَیْءٍ مِنَ
الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْف سِ وَ الثََّمَراتِ وَ بَشَِّرِ الصََّابِرِینَ؛ قطعاً همه شما را با چیزی از ترس، گرسنگی و کاهش در
بقره، ( » مالها و جانها و میوهها، آزمایش میکنیم و بشارت ده به استقامت کنندگان 1۵۵ .)
7
بنابراین قرار نیست اهل مساجد اگر اصول بهداشتی را رعایت نکنند، باز هم در امان باشند و عوامل طبیعی و
غیرآن بر اهل مسجد اثری نداشته باشد. یا اگر عقل به تعطیلی و محدود نمودن ورود به مساجد حکم کند، همچنان
باید درهای مساجد باز باشد!
توجه به چند نکته ضروری است: 1 . معمولاً بیماریها و بلاهای اجتماعی علاوه بر خسارتهای جسمی و
مادی، پیامدهای فکری، اعتقادی و اخلاقی گستردهای دارد؛ ممکن است بسیاری از مردم در اعتقادات خود تردید
کنند یا به رفتارهای غیراخلاقی آلوده گردند یا گرفتار ناامیدی، اضطراب و آشفتگی شوند. امّا اهل مسجد به سبب
ارتباط مداوم و عمیق با خداوند، از این پیامدها در امان خواهند بود. 2 . اهل مساجد به دلیل ارتباط معنوی بیشتر
با خداوند، معمولاً از قدرت روحی و معنوی بالاتری برخوردارند و شکی نیست امید و قدرت روحی بالا تأثیر
بهسزایی در جلوگیری یا درمان بیماریها دارد. 3 . که در قرآن در مورد عذاب به کار » نزل « ممکن است به قرینه
عذاب الهی باشد نه هر گونه بیماری. بیماری کرونا نیز گرچه ممکن است برای برخی ،» عاهات « رفته مراد از
عذاب باشد ولی برای اهل مسجد که نوعاً مؤمن و مطیع اوامر الهی هستند ابتلاء است و ایشان در برابر امراضی
که به عنوان عذاب الهی نازل میشود در عافیت هستند نه امراضی که به منزله ابتلاء باشد. 4 در نصوص » عافیت « .
دینی بیشتر در سلامتی دین و ایمان به کار رفته است. بر این اساس معنای روایت این است که وقتی فتنههای
گمراه کننده فرو بارد و بسیاری از مردم را گمراه و سرگردان کند، اهل مساجد به سبب ارتباط مداوم و نزدیک با
دین و علمای دین از گمراهی مصوناند.

شبهه 1 : بستن مساجد

مگر نه این است که شما گفتید مسجد خانه خدا است و در مشکلات و سختیها باید به خانه خدا پناه برد؟

پس چرا درهای خانههای خدا بسته شده است؟

تقریر شبهه: با توجه به اینکه اهل مسجد مؤمن و اهل عبادت و روزه و … هستند، لازم است خداوند بلاها و

بیماریها را از آنان دور گرداند. در حالی که با شیوع این ویروس نه تنها مساجد پناهگاه نبوده بلکه بسته شده

است.

پاسخ :

خداوند، همواره مسجدالحرام و همه مساجد را محل امن و آرامش معنوی برای مؤمنان قرار داده[1] و شایسته است

مؤمنین در سختیها و مشکلات از خداوند کمک گرفته و به او پناه ببرند. همچنین پاکی مساجد از هر گونه

آلودگی واجب است. خداوند در قرآن کریم در دو آیه صریحاً به حضرت ابراهیم فرمان میدهد که خانه مرا برای

حضور نمازگزاران پاکیزه کن.[2] اکنون نیز در شرایط فعلی اجتماع مردم در مساجد موجب انتقال بیماری از افراد

ناقل به سایرین شده و این امر پاکیزگی مسجد و سلامتی سایر افراد را به خطر میاندازد. در اسلام نیز حفظ جان

و سلامتی، یک قاعده واجب و ضروری است. اگر بر اساس عقل و علم، حضور در مسجد در زمان خاصی به شیوع بیماری انجامیده و مشکلاتی برای دیگران ایجاد کند، رفتن به مسجد بر اساس دستورات دین حرام و گناه

است. بنابراین بستن درهای مساجد در شرایط خاص، برای حفظ ایمنی مردم لازم است و نه تنها با پناهبردن به

خدا و آرامش منافاتی ندارد، بلکه عین پناهبردن به خدا است.

توجه به این نکته ضروری است که در طول تاریخ هیچ یک از امامان یا عالمان دین برای مسجد کارکرد درمانی

قائل نبودهاند و اساساً در منابع دینی جنبه درمانی برای مسجد تعریف نشده است که اکنون با بستن آن، این کارکرد

مورد سؤال قرار گیرد.

علاوه بر این، با توجه به اینکه مساجد یکی از مکانهای تجمّع و حضور مردم است، صرفاً به منظور جلوگیری

از شیوع و سرایت بیماری همچون بسیاری از اماکن دیگر بسته شده است.

——————————————–

[1]- إِنََّ أَوََّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنََّاسِ لَلََّذِی بِبَکََّةَ مُبَارَکًا « . وَهُدًى لِلْعَالَمِینَ * فِیهِ آیاتٌ بَیَِّناتٌ مَقامُ إِبْراهِیمَ وَ مَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِنا؛ اول خانهای که

برای عبادت خلق بنا شد همان خانه )کعبه( است که در مکَّه است که در آن برکت و هدایت خلایق است. در آن خانه آیات

» )ربوبیّت( هویداست، مقام ابراهیم خلیل است، و هر که در آنجا داخل شود ایمن باشد )آل عمران، 96 و 9۷ وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ « ؛)

مَثَابَةً لِلنََّاسِ بقره، ( » وَأَمْنًا؛ و )به یاد آر( هنگامی که ما خانه کعبه را مرجع امر دین خلق و مقام امن مقرَّر داشتیم 12۵ .)
[2] - وَ« . عَهِدْنا إِلى إِبْراهِیمَ وَ إِسْماعِیلَ أَنْ طَهَِّرا بَیْتِیَ لِلطََّائِفِینَ وَ الْعاکِفِینَ وَ الر کََّعِ السَُّجُودِ؛ و )دستور داده شد که( مقام ابراهیم را جایگاه

پرستش خدا قرار دهید و به ابراهیم و اسماعیل سفارش کردیم که حرم مرا )از بت( بپردازید و پاکیزه دارید برای اهل ایمان که به

بقره، ( » طواف و اعتکاف حرم آیند و در آن نماز و طاعت خدا به جای آرند 12۵ وَإِذْ « ؛) بَوََّأْنَا لاِِبْرَاهِیمَ مَکَانَ الْبَیْتِ أَنْ لاَ ت شْرِکْ بِی

شَیْئا وَطَهَِّرْ بَیْتِی لِلطََّائِفِینَ وَالْقَائِمِینَ وَالر کََّعِ السَُّجُودِ؛ و )یاد آر( آن گاه که ما ابراهیم را در آن بیت الحرام تمکین دادیم )و به او وحی

کردیم( که با من هیچ کس را شریک و انباز نگیر و خانه مرا برای طواف حاجیان و نمازگزاران و رکوع و سجودکنندگان )از لوث

حج، ( » بتان و بتپرستان( پاک و پاکیزه دار 26 .)

?متن شبهه?
چرا امام حسین (ع) مانند برادرشان امام حسن (ع) صلح نکردند؟
? *پاسخ به شبهه*?
قیام امام حسین (ع) سه دلیل مهم داشت که هر یک از آنها در زمان امام حسن (ع) به شکل دیگری رخ نمود:

الف) حکومت ستمکار وقت از امام حسین (ع) بیعت می خواست: «خذ الحسین بالبیعة اخذاً شدیداً لَیسَ فیه رخصة»[۱]؛ «از حسین بیعت محکم بگیر و هیچ گذشت هم نباید داشته باشی». اما تنها پاسخ ایشان این بود: «نه، بیعت نمی کنم» و نکرد. هنگام صلح امام حسن (ع)، معاویه از امام بیعت نخواست؛ یعنی بیعت کردن از مواد صلح نبود و هیچ مورخی هم ادعا نکرده است که امام حسن (ع) یا کسی از کسان او یا برادران و اصحاب و شیعیانش با معاویه بیعت کرده باشد. پس بیعت که یکی از عوامل وادارنده امام حسین (ع) به مقاومت شدید بود، در جریان امام حسن (ع) نبود.

ب) یکی از علل قیام امام حسین (ع) دعوت مردم کوفه بود. این مردمان بیست سال حکومت معاویه را چشیدند. در دوره او زجر دیدند و ستمهایش را تاب آوردند، اما سرانجام بی‌تاب شدند. حتی برخی از مورخان معتقدند که زمینه قیام امام، در کوفه صد درصد آماده بود، اما رویدادهایی پیش‌بینی نشده اوضاع را دگرگون کرد. مردم کوفه هجده هزار نامه برای امام فرستادند و آمادگی خود را به او اعلام کردند. اما هنگامی که امام حسین (ع) آمد، کوفیان یاریاش نکردند. همه می‌گویند که زمینه قیام فراهم نبوده است. اما از دید تاریخی اگر امام آن نامه ها را نادیده میگرفت، بیگمان در تاریخ محکوم میشد؛ یعنی آیندگان می گفتند که زمینه بسیار خوبی را از دست داد. اوضاع کوفه در دوره امام حسن (ع) چنین نبود، بلکه مردم کوفه خسته، ناخشنود و پراکنده بودند و میانشان اختلاف عقیده پیدا شده بود.

اعلام آمادگی مردم کوفه حجت را بر امام حسین (ع) تمام کرد و اگر زمینه هم آماده نبود، ایشان نمی توانست آن اتمام حجت را نادیده بگیرد. اما در زمان امام حسن (ع) مردم کوفه برای قیام آمادگی نداشتند. وضع داخلی کوفه به اندازه‌ای بد بود که خود امام حسن (ع) از بسیاری از مردم کوفه پرهیز میکرد و هنگامی که بیرون میرفت در زیر لباسهایش زره می پوشید تا خوارج و دست‌پروردگان معاویه به او آسیب نرسانند. چنانکه روزی در حال نماز به‌سوی آن حضرت تیر انداختند اما چون در زیر لباس‌هایش زره پوشیده بود تیر کارگر نشد.[۲]

ج) عامل سومی که در قیام امام حسین وجود داشت عامل امر به معروف و نهی از منکر بود؛ یعنی با قطع نظر از اینکه از امام حسین (ع) بیعت می‌خواستند و او حاضر نبود بیعت کند و قطع نظر از اینکه مردم کوفه از او دعوت کرده بودند و اتمام حجتی بر امام حسین (ع) شده بود و او برای اینکه پاسخی به آنها داده باشد، اعلام آمادگی کرد. قطع نظر از اینها مسئله دیگری وجود داشت که امام حسین (ع) تحت آن عنوان قیام کرد. آن مسئله امر به معروف و نهی از منکر بود. مسئله اینکه معاویه در دوره بیست ساله خلافتش بر خلاف اسلام عمل کرد احکام اسلام را تغییر داد، بیت‌المال مسلمانان را حیف و میل کرد، خونهای محترم را ریخت و سرانجام پسر شرابخوار، قمارباز و سگ باز خودش را به ولایتعهدی برگزید. امام حسین (ع) در برابر مخالفت‌های معاویه با سنّت پیامبر (ص) فرمود:

بر ما لازم است که به اینان اعتراض کنیم؛ زیرا پیغمبر چنین فرموده است:

مَنْ رَأَى سُلْطَاناً جَائِراً مُسْتَحِلاًّ لِحُرُمِ اللهِ نَاکِثاً لِعَهْدِهِ مُخَالِفاً لِسُنَّةِ رَسُولِ اللهِ یَعْمَلُ فِی عِبَادِ اللهِ بِالإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ ثُمَّ لَمْ یُغَیِّرْ عَلَیه بِقَوْلٍ وَلا فِعْلٍ کَانَ حَقِیقاً عَلَى اللهِ أَنْ یُدْخِلَهُ مَدْخَلَهُ وَ قَدْ عَلِمْتُمْ أَنَّ هَؤُلاءِ الْقَوْمَ قَدْ لَزِمُوا طَاعَةَ الشَّیْطَانِ.[۳]

هرکس پادشاه ستمگری را بنگرد، که حرام خدا را حلال کرده، دین خدا را فرو افکنده، با سنّت پیامبر خدا مخالفت می کند و در میان مردمان با گناه‌کاری و ستم حکم می راند، سپس با سخنرانی و اقدام بر او نشورد، سزاوار است که خداوند آن کس را نیز به سرانجام [خواری و عذاب] آن پادشاه دچار سازد و به تحقیق می‌دانید که این گروه (حاکمان وقت) ازشیطان پیروی می‌کنند.

بنابراین، اوضاع زمان امام حسن (ع) با شرایط زمان امام حسین (ع) متفاوت بود؛ یعنی معاویه می‌گفت: من حاضرم به کتاب خدا و سنت پیغمبر و سیره «خلفای راشدین» صددرصد عمل کنم و برای خود جانشینی معین نکنم. البته امام حسن (ع) به ماهیت معاویه خوش‌بین نبود و چنانچه در آن اوضاع صلح را نمی پذیرفت، امروز در تاریخ محکوم میشد. اکنون تاریخ معاویه را محکوم می‌کند؛ زیرا او همه این شروط را پذیرفت و تنها از دید سیاسی پیروز شد و هنگامی که بر مسند خلافت و قدرت نشست این شرطها را زیر پا گذاشت و به هیچیک از آنها عمل نکرد و آشکار ساخت که آدم دغل‌باز و مردی صددرصد سیاستمدار است و چیزی جز سیاستمداری در وجودش نیست. هنگامی که او به کوفه آمد به صراحت گفت:

مردم کوفه! من در گذشته با شما نجنگیدم برای اینکه شما نماز بخوانید، روزه بگیرید، حج بکنید، زکات بدهید، «ولکن لآمُرَ علیکم»[۴]؛ «من جنگیدم برای اینکه امیر و رئیس شما باشم».

معاویه در زمان امام حسن (ع) دست به کاری نزد که ماهیتش را آشکار کند و زمینه‌ای برای قیام به انگیزه امر به معروف و نهی از منکر یا به اصطلاح تکلیفی بالفعل به وجود آید، اما این زمینه در زمان امام حسین (ع) بود.

بنابراین، وضعیت دوران امام حسن (ع) و امام حسین (ع) را از هیچ دیدی با یکدیگر نمیتوان سنجید؛ زیرا امام حسن (ع) می‌بایست مدتی کناره میگرفت تا ماهیت پنهان و مستور امویان آشکار شود و قیامی که در آینده انجام میگیرد از نظر تاریخ موجه باشد. برخی از شیعیان پس از همین قرارداد صلح که پایبند نبودن معاویه به آن آشکار شد، به امام حسن (ع) عرض کردند که اکنون این قرارداد صلح «کأن لم یکن» است، بنابراین شما قیام کنید. آنان درست می گفتند؛ زیرا معاویه آن را نقض کرد. امام فرمود: «نه». قیام پس از معاویه صورت می‌پذیرد؛ یعنی کمی بیش از این به آنان باید مهلت داد تا وضع خودشان را خوب روشن کنند. آن وقت، زمان قیام است. معنای سخن امام این است که اگر تا دوران پس از معاویه زنده می بود و در همان وضعی قرار می گرفت که امام حسین (ع) در آن قرار گرفت، بی‌گمان قیام می کرد. بنابراین، وضع امام حسن (ع) بر پایه سه عاملی که انگیزه های مهم، صحیح و مشروع قیام امام حسین (ع) به شمار می‌رفت، با وضع برادرش متفاوت و متغایر بود؛ یعنی از او تقاضای بیعت کردند و از وی بیعت نمی خواستند. مردم کوفه حجت را بر امام حسین (ع) تمام کردند و گفتند کوفه پس از بیست سال بیدار شده و کوفه پس از دوران معاویه با کوفه پیش از آن متفاوت است. هنگامی که نام امام حسین (ع) میان مردم کوفه برده شد، آنان اشک ریختند و گفتند که درختها میوه داده اند و زمینها سرسبز شده اند، بیا که آمادگی ما کامل است. این دعوتها برای امام حسین (ع) اتمام حجت بود. اما امام حسن (ع) در وضع دیگری به سر می‌برد. هرکس وضع کوفه را در آن زمان می دید، آماده نبودن مردمان آن را درمی‌یافت.
————————————–
[۱] . لهوف، صص ۹ و ۱۰؛ الفتوح، ابن اعثم، ج ۵، ص ۱۰؛ مقتل الحسین، خوارزمی، ج۱، ص ۱۸۰.

[۲] . علل الشرایع، شیخ صدوق، ج۱، ص ۷۱۷.

[۳] . بحارالانوار، ج۴۴، ص ۳۸۲.

[۴] . مقاتل الطالبیین، ص ۴۶.